Kunst over de grenzen. Li Jikai in het Museum Jan van der Togt
Inleiding
De belangstelling voor hedendaagse Chinese kunst is aan een gestage opmars bezig. Er is een toenemende nieuwsgierigheid naar wat zich daar, verborgen achter de muur van culturele en mentale verschillen, op het terrein van de moderne beeldende kunsten afspeelt. Ons vooroordeel pint ons westerlingen wat de Chinese kunst aangaat maar al te gemakkelijk vast aan de stereotypen van het Terracottaleger, de Ming-vazen en, een grote stap verder, de grijnzende figuren uit het cynisch realisme en de Chinese popart. Alsof wij hier de Nederlandse kunst alleen zouden moeten afmeten aan onze genrestukken uit de Gouden Eeuw, de strakke structuur van Mondriaan of de woelige kleurwentelingen van onze Vincent van Gogh, terwijl er zoveel meer te vinden is. Het is de moeite waard om onze kennis van elkaar te verrijken.
Een open en nieuwsgierige blik naar elkaar
Met soms ongezonde gretigheid lezen we hier in het westen de gepeperde berichten over succesvolle Chinese ondernemers die de prijzen van moderne kunstwerken doen exploderen. De Tefaf in Maastricht opent jaarlijks met enthousiasme de fraai gedecoreerde toegangspoort voor de Chinese gasten. Dat is prima. Maar we vermoeden dat er ook daar zoveel meer is. Wat is er in de breedte van de kunstwereld in China gaande? Hoe worden de snelle economische ontwikkelingen, het verschijnen op het wereldtoneel en de toegenomen open blik naar de buitenwereld door de kunstenaars ‘verwerkt’? Wat doen ze met hun verbazing en nieuwsgierigheid? Zij, de kunstenaars, kunnen antwoorden op de vragen geven door hun zichtbare en tastbare creaties. Musea en galerieën zijn er om de ontmoeting van de kunstenaars met het grote publiek te faciliteren. Daarom is er nu het concrete samenwerkingsverband tussen het Wuhan Art Museum in China en het Museum Jan van der Togt in Nederland. Er is van elkaar te genieten en te leren. Misschien is er in die uitwisseling van smaken ook ongemak, maar dat is gezond en zelfs een van de functies van kunst: er een mening over te hebben, en meningen mogen van elkaar afwijken.
Het zoeken naar wederzijds DNA
De hedendaagse kunst wordt gedomineerd door invloeden uit het westen. Die op haar beurt is ontstaan vanuit een smeltkroes van pluriforme aanjagers uit verleden, heden en wel degelijk ook het Verre Oosten. De kunsthistorie heeft een dankbaar, boeiend en blijvend studieobject aan het ontcijferen van dat DNA. Vanuit (kunst)historisch besef durf ik de stelling aan dat de artistieke wisselwerking tussen oost en west tot een interessante verrijking zal leiden van de gelaagdheid van de kunstproducties aan beide zijden van de aardbol en dat daardoor een inhoudelijke verdieping van de relaties zal ontstaan. Zulke culturele verwevenheden zijn, zolang zij het respect voor de oorspronkelijk verschillende vertrekpunten behouden, van grote waarde. De samenwerking tussen het Wuhan Art Museum in de provincie Sichuan en het Museum Jan van der Togt in Amstelveen wil aan de culturele verdieping een bijdrage leveren. De samenwerking wil laten zien dat, wat het domein van de beeldende kunsten betreft, de historische woorden van de winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur Rudyard Kipling – ‘East is East, and West is West, and never the twain shall meet’ – toch echt op een misverstand berusten. Het denken van kunstenaars is als de wind. Hij waait over landsgrenzen heen, mengt zich in de hoge en lage luchtsystemen en bezorgt ons het weer en het kunstklimaat waarin we leven. Dergelijke uitwisselingen blijken uit de praktijk van de kunsthistorie tot groei en vernieuwing te leiden.
De uitwisseling op korte termijn
De samenwerking tussen beide musea heeft voorlopig tot twee concrete uitwisselingen geleid. In de winter 2014-2015 komt de Chinese kunstenaar Li Jikai met een expositie van zijn werk naar Nederland in het Museum Jan van der Togt. Wederkerig zal in China in het Wuhan Art Museum werk te zien zijn van de Nederlandse kunstenaar en fotograaf Paul Huf. Beiden exposeerden succesvol eerder in hun land, onder meer in de bij de samenwerking betrokken musea. Later volgt hopelijk meer. De uitwisseling kwam mede tot stand door de bemiddeling van Selena Yang van Oooit Art Consultancy die vanuit haar opleiding, Chinese wortels en werkzaamheid in Nederland bekend is met de kunstwereld in beide landen.
Internationale setting en een warm onthaal voor Chinese kunstenaars
De directie, het bestuur en de staf van Museum Jan van der Togt zijn verheugd over het samenwerkingsproject. Zij niet alleen, want de samenwerking is belangrijk voor Nederland en daarbij vooral voor de grootstedelijke conglomeratie waar Amstelveen deel van uitmaakt. Culturele uitwisseling tussen China en Nederland is waardevol door het uitvloeien van nieuwe kennis en inzichten over de hedendaagse Chinese kunst naar de leefwereld van de Nederlandse bewoners in de regio, de bredere internationale gemeenschap in het algemeen, en die uit het Verre Oosten in het bijzonder. Velen uit het buitenland hebben de grootstedelijke regio Amstelveen-Amsterdam als leef- en werkgebied gekozen. Amsterdam Airport, de internationale zeehavens en de vele andere musea vormen het ruime geografische achterland van het Museum Jan van der Togt. Het werk van de beeldend kunstenaar Li Jikai zal in het museum hartelijk worden onthaald.
Li Jikai, beeldend kunstenaar
Wie is Li Jikai en hoe kunnen wij zijn kunst duiden?
Het werk van Li Jikai (1975) is met eigen ogen in het Museum Jan van der Togt te aanschouwen. Kijk daarom eerst zelf. De ogen van de toeschouwer kunnen zich in het museum eerst zelf een oordeel vormen, dat niet vertroebeld wordt door de goedbedoelde, maar in eerste instantie minder belangrijke, mening van een ander. Ik beperk mij in deze korte bijdrage tot wat schetsen over de persoon Li Jikai en het grofmazig labelen van de context van zijn oeuvre. Meer als smaakmaker dan een oordeel uitsprekend. Bij het bestuderen van het werk van Li Jikai op basis van wat mij ter beschikking was gesteld en wat mijn naspeuringen op internet hebben opgeleverd, toch hier alvast met overtuiging een eerste indruk: mijn nieuwsgierigheid is gewekt en ik kijk reikhalzend uit naar een ontmoeting met wat van zijn hand binnenkort in het Museum Jan van der Togt zal hangen.
Zo lang mogelijk een onbevooroordeelde blik behouden
Het is van belang om bij een kijkconfrontatie met kunst die relatief onbekend is zo lang mogelijk onbevooroordeeld te werk te gaan. Dan ben je immers nog het meest ontvankelijk voor indrukken die afwijken van bestaande referentiekaders. Dat geldt ook voor mij persoonlijk. Ik ben geen groot kenner van de moderne Chinese kunst, noch van die van hun voorbije tijden. Het bezoeken van kunstbeurzen en galerieën in binnen- en buitenland waar steeds vaker moderne Chinese kunst te zien is, geeft wel al enige herkenning, maar blijft voor een onderzoekende geest nog oppervlakkig. Ik had me wel enigermate verdiept in de hedendaagse Chinese kunst toen ik recent een bijdrage leverde voor een boek over de deels in Nederland werkende Chinese schilder en beeldhouwer Qiangli Liang, getiteld Symbolen van verstilling (Amsterdam, 2013). Ik zie in het werk van Li Jikai naast verschillen ook boeiende en mysterieuze gelijkenissen tussen beide kunstenars. Heeft het te maken met mijn westers gekleurde, wat extraverte kijk, dat ik de gelijkenis wat zwaar aanzet in de richting van de introvertheid in hun werk? Het werk van Li Jikai heeft, net zoals ik dat bij Qiangli Liang tegenkwam, een uitdrukkelijke diepgang. Onder het oppervlak van hun doeken ervaar je de aanwezigheid van verborgen betekenissen en je blijft gissen welke. Het werk van Li Jikai verdient het niet om te gauw in te vullen met gemakkelijke gemeenplaatsen. Ook niet om invullingen te construeren die eerder met onze eigen antwoorden te maken hebben dan met die van hem. Liever de aandacht zo lang mogelijk vasthouden en het mysterie te rekken dan snel naar conclusies te springen en te denken de uitkomsten al te kennen.
Veelzijdigheid met behoud van individualiteit
Li Jikai is een veelzijdig kunstenaar. De breedheid van zijn oeuvre valt op. Hij heeft een aanzienlijke variatie in stijlkenmerken, maar de verborgen diepgang blijft een herkenbare constante factor. Door de pluriformiteit van zijn oeuvre is een breed scala van referenties naar de internationale kunstincrowd mogelijk. In dat opzicht is Li Jikai volledig up-to-date en kennelijk goed op de hoogte van wat zich internationaal in de kunstwereld afspeelt. Innerlijke diepgang is individueel bepaald en vanuit die kracht van eigenheid weet Li Jikai in zijn werk steeds zijn persoonlijke signatuur te behouden. Bij het opplakken van etiketten behoort hij, leeftijd gerelateerd, tot de categorie kunstenaars die volop de fase van de welvaartsgroei en de economische en maatschappelijke groeistuipen in China ondervonden en nog steeds meemaken. Aan deze zogenaamde ‘egogeneratie’ worden kwalificaties toegeschreven die terug te vinden zouden zijn in hun kunst, variërend van decadent, vadsig en oppervlakkig tot vervreemdend, grenzeloos en stuurloos. Bij Li Jikai kan ik mij in geen van die kwalificaties vinden omdat bij hem individuele autonomie de bovenliggende drijfveer blijft. Die is bepalend voor wat er uit zijn hoofd, via zijn hart en handen op het doek verschijnt.
Bovenstaande tekst werd geschreven n.a.v. de tentoonstelling ‘Li Jikai – schilderijen en werk op papier’, van 11 december 2014 t/m 1 februari 2015 in het Museum Jan van der Togt, Amstelveen, en is verschenen in Li Jikai’s Paintings, 2014