HARMONIA MUNDI. De geboorte van het universum als kunstwerk in glas
Recent overleed beeldend kunstenaar Bernadette van Eps-Schretlen (Den Haag, 1934). In 2001 schreef ik een tekst voor haar naar aanleiding van het door haar bij Atelier Van Tetterode in Amsterdam in opdracht van Maduro & Curiel’s Bank gemaakte kunstwerk Harmonia Mundi. Het monumentale stuk, een assemblage van geblazen en gefused glas hangt als ode aan het ontstaan van het universum in de hal van het bankgebouw in Willemstad, Curaçao. Veel van haar driedimensionale oeuvre staat of hangt in de openbare ruimte op dat prachtige Curaçao. Ik breng haar werk hier graag nog even onder de aandacht. Wie het geluk heeft op het eiland in de zon te vertoeven, kan ik aanraden om niet te vergeten naar haar werk uit te kijken. Het is er ruim voorhanden. Zon en cultuur gaan uitstekend samen. Marga en ik waren bij een deel van het maakproces van Harmonia Mundi aanwezig. Indrukwekkend was het om te zien hoe uit door verhitting ontstane chemische processen glas ontstaat. En door creatief menselijk ingrijpen als blazen en verbinden een doelgericht resultaat: een kunstwerk.
Haarlem, januari 2016
Genesis in glas
Wij hebben het universum geboren zien worden
de hitte gevoeld
Zagen de vuurgloed
de verandering van materie
de vloeibare expansie
Ervoeren de leiding van een meesterhand
die naar de gedachte van de meesterontwerper
orde schiep in chaos
De kunstenaar als schepper
als Master of the Universe
De Melkweg, een stukje sterrenkunde
Onze aarde, zon en maan zijn als stippen in het galactisch stelsel dat de melkweg heet. Ruim 13 miljard jaar oud, bestaande uit circa 100 miljard sterren. Het geheel heeft de vorm van een ellipsvormige schijf en draait om een centrum. De zon doet ongeveer 250 miljoen jaar over een rondje om dat centrum. De totale massa van het melkwegstelsel bedraagt circa 1.8 vermenigvuldigd met het cijfer 10 met 11 nullen, maal de massa van de zon. Dat heeft de wetenschap ons zo geleerd en we geloven het graag en met bewondering. Maar we blijven steken in de duizeling van de getallen. Weg er mee.
Geef ons maar de mythe
De oude Griekse godenwereld en de Italiaanse schilder Jacopo Tintoretto hebben ons geholpen de mythe van de melkweg in beelden te vangen. In 1580 schildert Tintoretto ‘Het ontstaan van de melkweg’, in weelderige vormen en dito kleuren. Als in een waar spektakelstuk laat hij ons dat dramatische moment zien. Even de voorgeschiedenis. Jupiter, de god der goden, had een aantal aardse vrouwen bemind. Een van hen was Alkmene. De relatie bleef niet zonder gevolgen en zij baarde hem een zoon, Hercules. Helaas zijn aardse schepsels sterfelijk, tenzij zij zich laven aan de moedermelk van de vrouw van Jupiter, de godin Juno. Jupiter wilde dat ook zijn aardse zoon de status van onsterfelijkheid verkreeg en bedacht een list. Hij legde, terwijl zij sliep, het jonge kind aan de borst van Juno om hem te laten drinken aan het zog der onsterfelijkheid. Kennelijk waren ook godenvrouwen niet gediend van buitenechtelijke escapades en de biologische gevolgen daarvan. En dus volgt dan het drama dat door Tintoretto zo beeldend is weergegeven. Als in een echte soap schrok Juno wakker en duwde het kind van zich af. De melk spatte in het heelal en daar veranderden de druppels ogenblikkelijk in sterren. De melkweg was ontstaan. Gelukkig, want nog steeds vormt die voor kunstenaars een bron van inspiratie. Ook voor de in glas werkende beeldend kunstenares Bernadette Octavia van Eps-Schretlen.
Over de naam Harmonia Mundi
Ook de verdere levensloop van het schilderij is boeiend. Het werk kwam in handen van de verlichte heerser Rudolf ll, van 1576 tot 1612 keizer over het toenmalige Midden-Europese (Habsburgse) keizerrijk, ter verfraaiing van het keizerlijk paleis te Praag. Hij was een vredelievend leider, geneigd tot samenwerking, en ondersteunde de kunsten, de filosofie en de wetenschappen. Hij bracht de beoefenaren van die disciplines samen om te zoeken naar Harmonia Mundi, de samenhang tussen de menselijke micro- en de bovennatuurlijke macrokosmos, het onbekende universum. Uiteindelijk hoopten de alchemisten onder hen, via de te verkrijgen kennis, goud te maken uit de toen bekende lagere metalen. Harmonia Mundi, de samenhang van kunst, filosofie en wetenschap, met materiële meerwaarde als intentie. Een door de kunstenares bedachte uitermate passende metafoor voor een kunstwerk dat de entree van een bankgebouw opfleurt.
[…]
Lees hier het hele artikel 'Harmonia Mundi' over Bernadette van Eps-Chretlen.